Görevsizlik kararı nasıl bir karardır ?

Görevsizlik Kararı Nasıl Bir Karardır? Hukukun Tarihsel ve Akademik Perspektifinden Bir İnceleme

Adalet sistemlerinde her karar, yalnızca bir sonuca değil, aynı zamanda bir sürece işaret eder. Görevsizlik kararı, bu süreçlerin en kritik duraklarından biridir. Bir mahkemenin önüne gelen davada, kendi yetkisi dışında kaldığını fark etmesiyle verdiği bu karar, hem hukukun sınırlarını hem de kurumlar arası işleyişin niteliğini yansıtır. Ancak bu kararın kökeni, yalnızca teknik bir hukuk uygulamasıyla sınırlı değildir; modern devletin oluşum sürecine ve yargı düzeninin tarihsel evrimine kadar uzanır.

Tarihsel Arka Plan: Yetki Kavramının Evrimi

Görevsizlik kavramı, köklerini Roma hukukunun “forum competens” anlayışından alır. Bu dönemde her mahkeme, yalnızca belirli türdeki davalara bakmakla yetkiliydi. Yetki dışına çıkmak, adaletin ilkesine aykırı görülürdü. Orta Çağ Avrupa’sında bu anlayış, feodal düzenin çok katmanlı yargı sisteminde daha da belirginleşti. Her bölge, lonca veya dini otorite kendi “yargı alanını” savunuyordu.

Osmanlı hukuk sisteminde de benzer bir işleyiş vardı. Kadıların görev bölgeleri sınırlıydı ve “yetki alanı dışına müdahale” hem hukuken hem toplumsal olarak hoş karşılanmazdı. Cumhuriyet’in kurulmasıyla birlikte modern mahkeme sistemi bu tarihsel temellerin üzerine inşa edildi. Artık görevsizlik kararı, hukukun kurumsal saygı ilkesinin bir ifadesi haline geldi.

Görevsizlik Kararının Hukuki Niteliği

Bugün Türk hukuk sisteminde görevsizlik kararı, mahkemenin davanın kendi görev alanına girmediğine kanaat getirmesi durumunda verdiği bir karardır. Bu karar, yargılamanın esasına girilmeden, yalnızca usul yönünden verilir. Yani mahkeme, davayı sonuçlandırmaz; sadece “benim görevim değil” der.

Bu kararın ardından, dosya görevli mahkemeye gönderilir. Dolayısıyla görevsizlik kararı nihai bir karar değildir; yargı sürecini durdurmaz, sadece yön değiştirir. Bu yönüyle hukuk sisteminde bir “yol ayrımı” gibidir: adaletin doğru adresini bulması için yön gösterir.

Akademik literatürde, bu kararın en önemli özelliği “kurumsal özerklik ve işbölümü” ilkesini korumasıdır. Yani her mahkeme, hem kendi alanına sahip çıkar hem de diğer mahkemelerin yetkisine saygı gösterir. Bu saygı, hukuk sisteminin sürekliliğini ve güvenilirliğini sağlar.

Akademik Tartışmalar: Görevsizliğin Yorum Alanı

Günümüzde hukuk akademisinde görevsizlik kararının kapsamı üzerine çeşitli tartışmalar yürütülmektedir. Bazı hukukçular, bu kararın mahkemelere “aşırı temkinli” bir yaklaşım kazandırdığını savunur. Onlara göre, yargıçların görev sınırlarını dar yorumlaması adaletin gecikmesine neden olabilir.

Diğer bir görüş ise, görevsizlik kararını kurumsal denge mekanizması olarak görür. Bu yaklaşım, mahkemelerin kendi alanlarını korumasının, yargı sisteminin karmaşık yapısında düzen sağlayan bir unsur olduğunu vurgular. Özellikle idari ve adli yargı ayrımında, bu karar türü yargı erkleri arasındaki sınırların netliğini pekiştirir.

Bu tartışmalar, yalnızca teknik değil; aynı zamanda hukuk felsefesiyle ilgilidir. Çünkü görevsizlik kararı, adaletin nasıl işlediğine dair temel bir soruyu gündeme getirir: Adalet, “doğru mahkeme”de mi başlar, yoksa “doğru karar”la mı?

Modern Dönemde Görevsizlik Kararının Toplumsal Boyutu

Günümüz toplumunda, hukuk kararları yalnızca adliyelerde değil, toplumsal algıda da yankı bulur. Görevsizlik kararı, toplumun yargıya olan güvenini doğrudan etkileyen bir unsurdur. Çünkü vatandaş için mahkeme “adaletin kapısıdır”; görevsizlik kararıyla bu kapı başka bir yere yönlendirilse bile, sürecin şeffaflığı ve açıklığı güven duygusunu belirler.

Ayrıca dijitalleşen dünyada, yargı süreçlerinin hızlanması talepleri arttıkça, görevsizlik kararlarının usulî niteliği daha fazla tartışılmaktadır. Bazı akademisyenler, dijital hukuk sistemlerinde mahkeme görevinin yapay zekâ destekli ön inceleme sistemleriyle daha erken tespit edilebileceğini öne sürmektedir. Bu da gelecekte “görevsizlik” kavramının yeniden tanımlanabileceğine işaret eder.

Sonuç: Adaletin Sınırlarını Tanıyan Bir Karar

Sonuç olarak, görevsizlik kararı yalnızca bir usul kararı değildir; hukuk sisteminin kendi sınır bilincini yansıtır. Tarihsel olarak otorite çatışmalarını önleyen, kurumsal özerkliği koruyan bu karar türü, modern hukukta adaletin işleyişinde düzen ve denge unsuru olarak önem taşır.

Bu kararın arkasında yatan ilke nettir: Her mahkeme kendi sınırını bilmeli, ama adaletin yolculuğu başka bir mahkemede devam edebilmelidir. Hukuk, ancak bu bilinçle hem geçmişin birikimini korur hem de geleceğin adalet anlayışına yön verebilir.

Etiketler: #GörevsizlikKararı, #HukukTarihi, #AdaletSistemi, #AkademikTartışmalar, #YargıEtiği